Του Στράτου Κερσανίδη - Η κατασκευή του μετρό της Θεσσαλονίκης είναι μια υπόθεση η οποία ταλάνισε για πολλά χρόνια την πόλη. Όμως τα τελευταία χρόνια και ενώ η κατασκευή του ακολουθούσε γρήγορους ρυθμούς και πλησίαζε όλο και περισσότερο η ολοκλήρωση του έργου, ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, μιλώντας στη ΔΕΘ, αιφνιδίασε τους πάντες καθώς «άνοιξε» πάλι το θέμα σχετικά με τα αρχαία που βρέθηκαν στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου. Κι αυτό χωρίς να έχει προηγηθεί καμία συζήτηση με τους αρχαιολόγους αλλά και εν αγνοία της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, η οποία ερωτηθείσα σχετικά απάντησε πως «επισήμως φάκελος από την Αττικό Μετρό, με τα πλήρη δεδομένα και τα πλήρη στοιχεία του έργου, δεν έχει έρθει στο υπουργείο Πολιτισμού. Γι` αυτό και το υπουργείο Πολιτισμού δεν είναι ακόμη σε θέση να αξιολογήσει τα δεδομένα σήμερα. Θα πάρουμε σαφή θέση τη στιγμή που θα έχουμε όλα τα δεδομένα».

Πάντως οι Θεσσαλονικείς δεν αιφνιδιάστηκαν, καθώς αμέσως μετά από την νίκη της ΝΔ στις εκλογές της 7ης Ιουλίου κάποιοι είχαν αρχίσει με δηλώσεις τους να προετοιμάζουν το έδαφος αμφισβητώντας τη λύση για την κατασκευή του σταθμού με την παραμονή των αρχαίων «κατά χώρα (in situ)».

Πρώτος και καλύτερος ο πρώην γενικός γραμματέας Δημοσίων Έργων (2012-14) και νυν βουλευτής στην Α΄ Θεσσαλονίκης με τη ΝΔ, Στράτος Σιμόπουλος, ο οποίος δε σταμάτησε ποτέ να αμφισβητεί τη λύση η οποία είχε προκριθεί.

Το γινάτι βγάζει μάτι

Ακολούθησε –ως μη όφειλε- ο νέος δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας, ο οποίος θυμήθηκε πως κι αυτός είχε ταχθεί υπέρ της απόσπασης των αρχαίων, παρά το γεγονός πως υπήρξε δημοτικός σύμβουλος με την παράταξη του Γιάννη Μπουτάρη.

Κι από κοντά βέβαια όλα τα τοπικά στελέχη της ΝΔ, όπως ο περιφερειάρχης του μηδενικού έργου, Απόστολος Τζιτζικώστας, ο αποτυχών υποψήφιος βουλευτής, αποτυχών υποψήφιος δήμαρχος και νέος πρόεδρος (κανείς δε χάνεται) της Αττικό Μετρό, Νίκος Ταχιάος. Και φυσικά ο μακεδονομάχος πρόεδρος του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, Μιχάλης Ζορπίδης.

Κι όλα αυτά για ένα γινάτι, επειδή δεν μπορούν να δεχτούν πως δεν πέρασε το δικό τους αλλά η άποψη του ΣΥΡΙΖΑ, του δήμου Θεσσαλονίκης υπό το Γιάννη Μπουτάρη, του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων και ενός ενεργού κινήματος πολιτών που ήταν αντίθετο στην καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Έτσι, ένα έργο σταματημένο το 2015, με απλήρωτους εργαζόμενους και την πόλη σε ομηρία, ξαναμπήκε σε λειτουργία το 2016 και με ταχύτατους ρυθμούς έφτασε σχεδόν στην ολοκλήρωσή του.

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, στο τέλος το 2019 επρόκειτο να ξεκινήσουν τα δοκιμαστικά δρομολόγια και το έργο να δοθεί σε λειτουργία από το δεύτερο 6μηνό του 2020, σε ολόκληρο το μήκος της γραμμής. Μοναδική εκκρεμότητα θα ήταν ο σταθμός της Βενιζέλου, ο οποίος λόγω των αρχαίων θα ολοκληρωνόταν το 2023-24. Αυτό, σύμφωνα με τον κ. Σιμόπουλο και τα τοπικά στελέχη της ΝΔ, ήταν πολύ μεγάλο πρόβλημα καθώς το έργο, όπως υποστήριζαν, θα ήταν «κολοβό». Βέβαια ξεχνούν πως το αντίστοιχο μετρό της Αθήνας, λειτούργησε κανονικά χωρίς το σταθμό στο Μοναστηράκι, ο οποίος δόθηκε σε λειτουργία μετά από δύο χρόνια.

Και τι θα συμβεί τώρα μετά από τις εξαγγελίες του Κυριάκου Μητσοτάκη και εφόσον αυτές εφαρμοστούν;
1. Καθυστέρηση του έργο κατά 3 χρόνια, εφόσον θα είναι έτοιμο, όπως ο ίδιος είπε, το 2013.
2.  Επιπλέον κόστος για νέες μελέτες απόσπασης, μετακίνησης, κατασκευής και επανατοποθέτησης.
3. Επί πλέον κόστος σε χρήμα για την αποξήλωση των εργασιών που ήδη έχουν τελειώσει
4. Επιπλέον χρόνος για την ολοκλήρωση των επί πλέον εργασιών

Μια παλιά ιστορία

Το έργο του μετρό στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε το 2007(!) και το 2012, κατά τη διάρκεια των εργασιών για το σταθμό Βενιζέλου,  ήρθαν στο φως οι πολύ σημαντικές αρχαιότητες που βρίσκονται στη διασταύρωση της Εγνατίας με τη Βενιζέλου. Αυτό που αποκαλύφθηκε ήταν η διασταύρωση των ρωμαϊκών και βυζαντινών οδών Decumanus Maximus και Cardo, η οποία βρισκόταν κάτω από τη σύγχρονη διασταύρωση, αναδεικνύοντας έτσι τη διαχρονικότητα και την ιστορική συνέχεια του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Και βέβαια η σημαντικότητα των ευρημάτων γίνεται ακόμη μεγαλύτερη καθώς ένα μέρος τους έχει βρεθεί σε πολύ καλή κατάσταση.

Αμέσως μετά  την αποκάλυψη των σπουδαίων αρχαιοτήτων, αναζητείται λύση για τη διάσωσή τους αλλά και για τη συνέχιση των εργασιών του μετρό.

Η αρχική πρόταση για απόσπασή και τοποθέτηση τους σε ένα χώρο ο οποίος θα δημιουργηθεί στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, ξεσηκώνει αντιδράσεις και σύντομα αποσύρεται καθώς θεωρείται πως η μετακίνησή τους είναι μια αδόκιμη λύση η οποία αλλοιώνει την ιστορία και μειώνει την αξία των ευρημάτων.

Η επόμενη πρόταση ήταν η απόσπαση των ευρημάτων, η αποθήκευσή τους και μετά από την ολοκλήρωση των εργασιών του σταθμού, η επανατοποθέτησή τους. Αυτό όμως σήμαινε, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, την καταστροφή του 25-30% περίπου του μνημείου αφού, αφού όπως υποστηρίζει  η Mελίνα Παϊσίδου, αρχαιολόγος, καθηγήτρια στο ΑΠΘ, δεν μπορεί να γίνει στα ευρήματα που περιβάλλουν την αρχαία οδό, γιατί είναι από ευαίσθητα υλικά.

Τότε λοιπόν και μόλις το θέμα άρχισε να γίνεται γνωστό, υπήρξε άμεση αντίδραση από το τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ Θεσσαλονίκης. Το μικρό, τότε, κόμμα της ελάσσονος αντιπολίτευσης, ήταν που πρώτο που σήκωσε το θέμα με καμπάνιες, κινητοποιήσεις, εκδηλώσεις και επιστημονική ημερίδα με το σύνθημα «ΚΑΙ μετρό, ΚΑΙ αρχαία». Πολύ σύντομα αντέδρασε και ο δήμος Θεσσαλονίκης και έτσι δημιουργήθηκε ένα δυναμικό κίνημα για την παραμονή των αρχαιοτήτων «κατά χώρα» (in situ), όπως ήταν και η άποψη του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. Η προτεινόμενη λύση ήταν η παραμονή των αρχαιοτήτων και η εκπόνηση νέας μελέτης ώστε και να παραμείνουν στη θέση τους χωρίς τον κίνδυνο να καταστραφούν και ο σταθμός του μετρό να κατασκευαστεί.

Στο μεταξύ όμως το έργο είχε σταματήσει καθώς η ανάδοχος εταιρία αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Οι οπαδοί της απόσπασης και της επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων δεν άφησαν την ευκαιρία ανεκμετάλλευτη διαδίδοντας πως για την καθυστέρηση του έργου ευθύνονται οι αρχαιολόγοι που εμποδίζουν το έργο. Κάτι βέβαια που ήταν απόλυτα ψευδές.

Τελικά, μετά από της εκλογές του 2015 και τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ η κατάσταση άλλαξε. Πρώτα απ’ όλα λύθηκαν τα προβλήματα της εταιρίας, οι εργαζόμενοι πληρώθηκαν και το έργο ξεκίνησε. Και το 2017, με την υπουργική απόφαση ΥΠΟΠΑΙΘ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕ/41484/24488/1402/162/10.2.2017 (ΑΔΑ: 7ΝΦ14653Π4-Ζ91), του ΥΠ/ΠΟ., αποφασίστηκε ο επανασχεδιαμός του σταθμού Βενιζέλου με την διατήρηση κατά χώρα των αρχαιοτήτων.

Κάπως έτσι φτάσαμε το μετρό να είναι έτοιμο να λειτουργήσει. Όμως η νέα κυβέρνηση φαίνεται πως ενδιαφέρεται μόνον για τα συμφέροντα των εργολάβων και ο κ. Σιμόπουλος δεν έχασε την ευκαιρία για να ανακινήσει το θέμα: «η περίπτωση του σταθμού Βενιζέλου του Μετρό δυστυχώς αποδεικνύει πόσο οι ιδεοληψίες και η επικοινωνία μπορούν να οδηγήσουν σε αξεπέραστα προβλήματα ένα έργο και να κρατήσουν σε “ομηρία” το κέντρο μίας πόλης», δήλωσε.

Για μια ακόμη φορά ο ΣΥΡΙΖΑ Θεσσαλονίκης και το τμήμα Πολιτισμού, αντέδρασαν άμεσα με ανακοίνωση στις 25 Ιουλίου. Η ανακοίνωση κατέληγε ως εξής: «Ο ΣΥΡΙΖΑ Θεσσαλονίκης αντιτίθεται σε οποιαδήποτε ιδέα μεταφοράς των αρχαιοτήτων. Πιστεύουμε πως η Ιστορία και ο Πολιτισμός δεν κοστολογούνται ούτε μπορούν να χρησιμοποιούνται για την πολιτική αντιπαράθεση. Και δηλώνουμε την ετοιμότητά μας στην υπεράσπιση όσων κερδίσαμε με αγώνες τα προηγούμενα χρόνια.

Καλούμε τους φορείς και τους πολίτες της Θεσσαλονίκης να αντιταχθούν στα ιδεοληπτικά σχέδια της κυβέρνησης τα οποία εάν εφαρμοστούν θα μας γυρίσουν στην εποχή που το μετρό ήταν το πιο σύντομο ανέκδοτο της πόλης».

Στο μεταξύ και αφού πήραν θέση υπέρ της απόσπασης ο δήμαρχος, ο περιφερειάρχης και οι συνήθεις φορείς που ελέγχονται από τη ΝΔ, ο τέως δήμαρχος, Γιάννης Μπουτάρης, αποφάσισε να υπερασπιστεί την ιστορική κληρονομιά της πόλης. Έτσι σύντομα συγκρότησε μια πρωτοβουλία για την παραμονή των αρχαιοτήτων «κατά χώρα», η οποία βρήκε μεγάλη ανταπόκριση.

Αλλά και ο ΣΥΡΙΖΑ Θεσσαλονίκης επανήλθε με νέα ανακοίνωση στις 10 Σεπτεμβρίου, όπου σημειώνει: «Αυτό σημαίνει νέα ταλαιπωρία για την πόλη και νέα επιβάρυνση για τους καταστηματάρχες της περιοχής πολλοί από τους οποίους είδαν τις επιχειρήσεις τους να κλείνουν τα προηγούμενα χρόνια.

Ο κ. Μητσοτάκης παρέλειψε να πει αλλά οφείλει να απαντήσει σε κάποια ερωτήματα:

1. Ποιό θα είναι το κόστος σε χρήματα, καθώς θα χρειαστούν νέες μελέτες για την απόσπαση, μετακίνηση, κατασκευή και επανατοποθέτηση; Ενώ ήδη από το 2016 εκπονούνται μελέτες για την κατά χώραν (in situ) διατήρηση των αρχαιοτήτων;
2. Ποιό θα είναι το κόστος σε χρήματα αλλά και χρόνο για την αποξήλωση των εργασιών που ήδη έχουν τελειώσει;
3. Τί ακριβώς μεσολάβησε και δρομολογείται η ακύρωση της εγκεκριμένης μελέτης και η αλλαγή του σχεδιασμού;».

Και τώρα;

Ας δούμε τώρα ποια είναι η κατάσταση η οποία έχει διαμορφωθεί.

Η εφαρμογή της λύσης με τις αρχαιότητες in situ, σημαίνει απόδοση της βασικής γραμμής του μετρό σε κυκλοφορία, το αργότερο στις αρχές του 2021, ενώ η λύση της απόσπασης, σημαίνει καθυστέρηση δύο χρόνων.

Η Αττικό Μετρό έχει διαθέσει ήδη 5 εκατομμύρια ευρώ για μελέτες και εργασίες, για κατασκευή του σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων. Η αλλαγή του σχεδίου σημαίνει νέες μελέτες και εργασίες, οι οποίες είναι εκτός σύμβασης. Αυτό σημαίνει πως η εταιρία θα απαιτήσει αποζημιώσεις για την καθυστέρηση.

Και οι δύο προτεινόμενες λύσεις είναι τεχνικά εφικτές. Όμως η λύση της απόσπασης και επανατοποθέτησης στη συγκεκριμένη περίπτωση όπως εκτιμούν οι αρχαιολόγοι, όπου τα ευρήματα συγκροτούν ενιαίο σύνολο, η διαδικασία είναι επισφαλής.

Εάν προκριθεί η λύση που προτείνει η κυβέρνηση, τότε θα πρέπει η σήραγγα να σκαφτεί 3 περίπου μέτρα βαθύτερα. Αυτό έχει δύο κινδύνους: Ο πρώτος είναι να βρεθούν κι άλλες αρχαιότητες οι οποίες θα σταματήσουν εκ νέου το έργο! Και ο δεύτερος να βρεθεί υδράργυρος, ο οποίος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος με αποτέλεσμα να οδηγηθούμε σε νέα προβλήματα.

Όσο για τη μη ύπαρξη μελέτης για την παραμονή των αρχαιοτήτων «κατά τόπο», ο Κυριάκος Μητσοτάκης διαψεύστηκε σχεδόν αμέσως από το δημοσίευμα του Απόστολου Λυκεσά στην Εφημερίδα των Συντακτών, της 11ης Σεπτεμβρίου.

«Όχι μόνο είχε υποβληθεί από την εταιρεία «Ακτωρ» στην «Αττικό Μετρό» ολοκληρωμένη μελέτη που προβλέπει ανάδειξη in situ των αρχαιοτήτων, αλλά έχουν γίνει και έργα κόστους πάνω από 5 εκατ. ευρώ προς αυτή την κατεύθυνση. Αβάσιμη η κινδυνολογία που καλλιεργούν όσοι ισχυρίζονται ότι ‘δεν υπάρχει λύση’», σημειώνεται στο δημοσίευμα.

Ως συμπέρασμα

Ολόκληρο το ιστορικό αυτής της αμαρτωλής ιστορίας, καταδεικνύει ένα και μόνο πράγμα. Πως από την αρχή το ζήτημα δεν ήταν τεχνικό, κι αυτό αποδείχτηκε στην πορεία με τις τεχνικές λύσεις που προτάθηκαν και τις μελέτες που έγιναν.

Ήταν αυστηρά πολιτικό, ήταν θέμα πολιτικής βούλησης και πολιτικής απόφασης.  Και η εκ νέου ανακίνηση του θέματος από την κυβέρνηση της ΝΔ και από τον πρωθυπουργό αποδεικνύει του λόγου του αληθές. 

«Κάθε καθυστέρηση είναι σε βάρος του έργου, σε βάρος της πόλης και σε βάρος των κατοίκων της, ενώ ωφελεί αποκλειστικά την εταιρία η οποία αποκομίζει τεράστια κέρδη από τις αποζημιώσεις», έλεγε ο ΣΥΡΙΖΑ το 2013. Δυστυχώς το ίδιο ισχύει και σήμερα.