«Τα τανκς είχαν παραταχθεί στην Πατησίων, αλλά αποφασίσαμε να μείνουμε. Από νωρίς οι ακροβολιστές της Αστυνομίας χτυπούσαν στο ψαχνό. Μας έφερναν μέσα νεκρούς και τραυματίες. Εκεί το φράγμα του φόβου είχε ξεπεραστεί. Ήταν η στιγμή που βιώνεις το ιερό. Όταν ήρθε η ώρα της μεγάλης θυσίας, όταν μπήκε το τανκ, ακολούθησαν οι στρατιώτες. Μπήκαν με χαμηλωμένα τα όπλα, δε μας κοίταζαν στα μάτια…». Ο ψυχίατρος, συγγραφέας σήμερα Νίκος Σιδέρης, 21χρονος τότε φοιτητής Ιατρικής στις «ιστορίες που γράφουν Ιστορία» Στο Κόκκινο στις 16/11/2018 με την Τζούλυ Τσίγκα. «Το Πολυτεχνείο ήταν μια εξέγερση που έγινε και τη σταμάτησαν» καταλήγει ο Κυριάκος Κατζουράκης, ζωγράφος και σκηνογράφος, πτυχιούχος τότε της Σχολής Καλών Τεχνών και γραμματέας του Ρήγα στο Λονδίνο.

Ν. Σιδέρης: Η στιγμή της θυσίας, η στιγμή που βιώνεις το ιερό

«Κατεβήκαμε σε διαδήλωση από τη Νομική προς τη Σόλωνος όταν μας είπαν πως ‘στο Πολυτεχνείο σκοτώνουν τ’ αδέλφια μας’. Ήμουν στην πρώτη σειρά και φθάσαμε στο Πολυτεχνείο, όπου γινόταν συζήτηση για το πότε θα συνεχίσουν τις συνελεύσεις. Μετά από ανταλλαγή ισχυρών επιχειρημάτων και ισχυρών παραλογισμών και από τις δύο πλευρές, χωριστήκαμε σε δύο στρατόπεδα. Υπέρ της άμεσης κατάληψης και υπέρ της απόσυρσης και της επιστροφής την επόμενη ημέρα. Θυμάμαι έναν τύπο που κράδαινε κάτι κλειδιά και ήθελε να μας διώξει. Τον έσπρωξα και με τον Στέλιο τον Λογοθέτη του πήραμε τα κλειδιά. Μ’ αυτά τα κλειδιά κλειδώσαμε το Πολυτεχνείο. Ήταν μια οικογενειακή υπόθεση της Αριστεράς, γιατί οι άνθρωποι της Αριστεράς ήταν εκείνοι που είχαν οργανωθεί και είχαν μυηθεί στην παράνομη δράση. Δεν είναι τυχαίο που σε τόσο δύσκολες συνθήκες μη δημοκρατίας η Αριστερά είχε προβάδισμα.

Πολύ γρήγορα, μέσα στις επόμενες ώρες οργανώσαμε όλες τις απαραίτητες δομές. Την προπαγάνδα, δηλαδή τον Ραδιοσταθμό, την εσωτερική διοίκηση, τα ιατρεία κλπ. Και όπως αποδείχθηκε ο ραδιοσταθμός ήταν το μεγαλύτερο όπλο μας.

Υπήρχε μια ατμόσφαιρα απόλαυσης. Παρά το ότι νιώθαμε το βάρος, ξέραμε πως πάμε σε μια ιστορική αναμέτρηση, πως παίρνουμε την ιστορία στα χέρια μας και αγωνιούσαμε να σταθούμε άξιοι. Το να διακρίνεται το ‘εγώ’ σ’ ένα υπέροχο ‘εμείς’ βρήκε την πληρότητά του.

Ακόμα και τις ώρες που τα τανκς είχαν παραταχθεί στην Πατησίων, με αμεσοκρατικές διαδικασίες, έγινε ψηφοφορία κι αποφασίσαμε να μείνουμε. Νιώσαμε πως ‘είμαστε άξιοι να το αντέξουμε ως το τέλος’. Και ξέραμε τι μας περιμένει. Από νωρίς οι ακροβολιστές της Αστυνομίας χτυπούσαν στο ψαχνό. Μας έφερναν μέσα στα ιατρεία νεκρούς και τραυματίες. Εκεί το φράγμα του φόβου είχε ξεπεραστεί. Μετέφεραν νεκρούς και τραυματίες μέσα κι αμέσως ξαναέβγαιναν να φωνάξουν κατά της χούντας.

Ήταν η στιγμή που βιώνεις το ιερό. Η ιερή στιγμή. Όταν ήρθε η ώρα της μεγάλης θυσίας, όταν μπήκε το τανκ, ακολούθησαν οι στρατιώτες. Μπήκαν με χαμηλωμένα τα όπλα, δε μας κοίταζαν στα μάτια, ουσιαστικά μας προστάτευαν από την αστυνομία που περίμενε απ ‘εξω.

Λίγες ώρες νωρίτερα κι ενώ ήμουν υπεύθυνος της πύλης, κι όταν φωνάζαμε από μέσα ‘φαντάροι είστε αδέρφια μας’ είπα πως δεν είναι η ώρα να πάρουμε τους στρατιώτες με το μέρος μας. Όμως τελικά αποδείχθηκε πως τα λόγια αυτά έπιασαν τόπο.

Κι όταν έγινε η τελευταία ανακοίνωση για να βγει από το κτίριο όποιος ήθελε πριν την τελική αναμέτρηση, δεν υπήρξε ρεύμα φυγής. Ήταν όλοι εκεί, έτοιμοι για όλα.

Μετά την εισβολή του τανκ τρέχαμε στις γύρω πολυκατοικίες. Όπου δεν υπήρχε ανοιχτή πόρτα πολυκατοικίας σπάζαμε τα τζάμια για να μπούμε μέσα. Εμένα με έπιασαν αμέσως πριν προλάβω να ανέβω σε μια πολυκατοικία. Ξέρω όμως πως ήταν πολλοί εκείνοι που άνοιξαν τα σπίτια τους στους φοιτητές.

Το Πολυτεχνείο, που ήταν η εμπειρία του ιερού, έγινε σύμβολο. Μέχρι τότε ο Πολιτικός Μηχανικός ήταν απλώς ένας ‘καλός γαμπρός’. Μετά έγινε συνώνυμο της αυτοθυσίας.

Τα χρόνια που ακολούθησαν συναντηθήκαμε κάποιες φορές με τους συμφοιτητές που ζήσαμε μαζί την εξέγερση. Αλλά μετά, το κύμα των καιρών μας τράβηξε αλλού. Κάποιοι μπήκαν στην πολιτική, ή ήταν από πριν στην πολιτική. Κάποιοι άλλοι όχι. Είχαμε μάθει να δίνουμε και τότε οι άνθρωποι είχαν μάθει να παίρνουν.

Το νόημα, αυτό που θα έλεγα σήμερα σ’ ένα παιδί, είναι πως ‘το να ζεις είναι τυχαίο. Το πώς ζεις δεν είναι τυχαίο. Κάποιες στιγμές δίνουν αξία στη ζωή μας’.

Κ. Κατζουράκης: Το Πολυτεχνείο, μια εξέγερση που έγινε και τη σταμάτησαν

«Τα πρώτα χρόνια της χούντας υπήρχε μια ‘παγωμένη σιωπή’. Μια ‘ηχηρή σιωπή’ και στον Πολιτισμό και στην Τέχνη. Είχαμε βέβαια αποφασίσει να μη συμμετέχουμε σε εκδηλώσει της Χούντας, αλλά αυτό ήταν αναποτελεσματικό. Δημιουργήσαμε τους Νέους Έλληνες Ρεαλιστές κυρίως με τον Βαλαβανίδη, αλλά συνολικά ήμασταν 5 άνθρωποι που είχαμε το ίδιο πράγμα στο μυαλό μας αν και με διαφορετικό τρόπο ο καθένας. Μια γόνιμη διαδικασία με ένα στόχο, τη διαμαρτυρία απέναντι στη χούντα. Αναπτύξαμε ένα συνωμοτικό κώδικα με το κοινό και μάλιστα με απήχηση, όπως φάνηκε και από το πλήθος κόσμου που ήρθε στην έκθεση στο Γκαίτε. Υπήρχαν και άλλοι, που με την τέχνη τους αντιδρούσαν στη χούντα, όπως ο Βλάσσης Κανιάρης με τα γαρύφαλλα, η Καραβέλα, ο Σκουλάκης κλπ. Αλλά εμείς ήμασταν ομάδα και αυτό μας συνέδεε και στην πολιτική πράξη.

Ήμουν πάντα σ’ αυτό το ευρωαριστερό ύφος της Αριστεράς, το γνώρισα και στη συνέχεια στο Λονδίνο, και περισσότερο στο Παρίσι με τον Πουλαντζά, αλλά και με τους ιταλούς αριστερούς. Τα προβλήματα άρχισαν όταν άρχισε η περίφημη συζήτηση περί ‘εθνικού μετώπου’. Όταν έγινε η ανακοίνωση των Κύρκου – Δρακόπουλου για ‘σκοτεινές δυνάμεις που μπήκαν στο Πολυτεχνείο’ όλες οι δυνάμεις του Ρήγα στο εξωτερικό αυτοδιαγράφηκαν. Το πιο αποκαλυπτικό για εμένα ήταν η δυσκολία του ΚΚΕ Εσωτερικού να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Υπήρχε μια εξέγερση σε εξέλιξη και το ΚΚΕ Εσωτερικού παρέμενε παγωμένο. Το κόμμα είχε και μια παράλληλη οργάνωση που ήλεγχε τον Ρήγα και τον λογόκρινε.
Πολύ πριν το ΕΜΠ, το τεύχος του Ρήγα 4 – στο οποίο εγώ είχα φτιάξει το εξεγερτικό εξώφυλλο – το φέραμε παράνομα στην Ελλάδα, αλλά εξαφανίστηκε.

Το γεγονός ότι αυτοδιαγραφήκαμε και δεν αυτονομηθήκαμε ήταν λάθος. Υπήρχε από πριν μια διαπάλη, μια ανταλλαγή απόψεων και θέσεων μεταξύ της Αριστεράς. Και φυσικά υπήρχαν άνθρωποι που από τότε προέβλεπαν την επιθετικότητα του καπιταλισμού.

Στο Λονδίνο παρακολουθούσαμε διαρκώς ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα, από την DW, το BBC κλπ. Τη νύχτα του Πολυτεχνείου αναμετέδιδαν τα γεγονότα ο Μπακογιάννης και το BBC. Kάναμε ό,τι μπορούσαμε από εκεί. Κυρίως βοήθησε το Παρίσι, να φυγαδευτούν άνθρωποι».